Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna
w Strzyżowie

 „ Dziecko autystyczne  i z Zespołem Aspergera w przedszkolu”- wnioski ze szkolenia  dla nauczycieli przedszkoli.

Artykuł ten piszę zwłaszcza dla tych , którzy nie uczestniczyli w szkoleniu organizowanym przez naszą Poradnię w kwietniu 2014 roku. Ponieważ temat „ Dziecko autystyczne i z Zespołem Aspergera” wydawał mi się bardzo ważny, więc w wielkim skrócie przedstawię intencje mojego wystąpienia i wnioski z niego płynące.
Pomysł na szkolenie dla nauczycieli przedszkoli zrodził się we mnie w tym roku szkolnym kiedy coraz częściej zaczęli  się do Poradni zgłaszać się  rodzice z dziećmi w wieku przedszkolnym z różnymi niepokojącymi  ich problemami . Powód zgłoszeń był za każdym razem nieco inaczej sformułowany. Podam kilka: problemy dziecka  z zachowaniem, agresja , lękowość, bóle brzucha, niechęć do przedszkola, odosobnienie, wyizolowanie z grupy rówieśniczej, nadruchliwość, niesłuchanie poleceń, niereagowanie na  upomnienia, zabawy monotematyczne, opór na zmiany , płaczliwość  itp.
       Wydawałoby się, że takich problemów nigdy nie brakowało.  Niejednokrotnie jednak za takimi zgłoszeniami kryło się coś więcej. Przy bliższym  poznaniu dziecka w tym dokładnej obserwacji jego zachowań w Poradni ,  kontaktu wzrokowego, werbalnego, relacji ze mną , reagowaniu na polecenia, wykonywaniu  przez niego zadań i wnikliwym wywiadzie z rodzicem  - problem dziecka  wydawał mi się często coraz bardziej złożony, poważny i wymagający współpracy również z nauczycielami  przedszkoli w celu pozyskania od nich dodatkowych informacji  na temat danego dziecka.
       Dlaczego jest to takie ważne?
Dlatego że w trakcie diagnozy psychologiczno-pedagogiczno-logopedycznej  w Poradni mimo wielu spotkań , obserwacji dziecka w zabawach dowolnych  i w czasie badań w tym reakcji dziecka w sytuacjach zadaniowych nie mamy często  nadal pełnego obrazu dziecka.
       Badania  w Poradni pozwalają nam opisać  dokładnie możliwości poznawcze, mocne strony dziecka  i deficyty, umiejętności nawiązywania  kontaktu, współpracę z osobą badającą, zainteresowanie zadaniami, możemy przyjrzeć się umiejętnościom przedszkolnym a także mowie zarówno biernej jak i czynnej.  Brakuje nam jednak dokładnych obserwacji dziecka ze szczególnym uwzględnieniem sfery emocjonalnej i społecznej. W Poradni nie widzimy bowiem  dziecka w grupie , wśród dzieci, w relacjach z nimi, jego zachowań w środowisku, gdzie jest dużo różnych bodźców: wzrokowych, słuchowych ,zapachowych. Poza tym dziecko w  przedszkolu przebywa wiele godzin, w różnych sytuacjach stąd też dokładna obserwacja jego  w grupie przedszkolnej pozwala na wychwycenie tego, co do pełnej diagnozy jest nam niezbędne.
       Jest to szczególnie ważne, gdy w trakcie badań dziecka w Poradni i rozmowy z rodzicem  widzimy pojedyncze objawy autyzmu i mamy podejrzenie, że problemy dziecka mogą mieć  inne podłoże wymagające konsultacji psychiatrycznej.
Zanim jednak zaproponujemy rodzicowi wizytę u psychiatry  bardzo ważne jest , aby na temat zachowań dziecka wypowiedział się właśnie nauczyciel przedszkola.  Ważna jest codzienna obserwacja dziecka w przedszkolu w tym  jego kontaktów  z innymi dziećmi , zainteresowań dziecka, jego aktywności, umiejętności porozumiewania się, sposobów  reagowania na nowości,  na wszelkie zmiany w środowisku. Wszystkie te informacje powinny być na bieżąco przekazywane rodzicowi i na jego prośbę opisane  a następnie przez rodzica przekazane psychologowi diagnozującemu dziecko.
        Dla psychologa bardzo ważne jest,  aby dokonać diagnozy różnicującej.  Dla przykładu podam, że dziecko  może  się zachowywać agresywnie z różnych powodów  m.in. bo nie radzi sobie z trudnymi emocjami, bo nie ma jasnych zasad w domu, bo nikt nie wyciąga konsekwencji z zachowań niepożądanych, bo za dużo gier komputerowych pełnych przemocy itp.
        Ale agresywnie może zachowywać się również dziecko autystyczne. Musimy zbadać podłoże  problemu dziecka, przyjrzeć się wszystkim aspektom zachowania i nie skupiać się na pojedynczych objawach. W ramach tego artykułu nie ma możliwości opisać wszystkich powodów skierowań dzieci do Poradni, ale za wieloma brzmiącymi  na początku bardzo niewinnie okazywało się ,że konieczna jest konsultacja psychiatryczna.
       Tak więc w przypadku dziecka autystycznego  musimy wiedzieć, że takie  objawy jak np. opóźniony rozwój mowy, nieśmiałość czy niechęć do zabaw z innymi albo agresja  nie są  równoznaczne  z występowaniem autyzmu.
Na szkoleniu podkreślałam istotę obserwacji  nauczyciela ale bez stawiania diagnoz przez niego. Diagnozą wstępną dziecka autystycznego zajmuje się bowiem psychiatra i to on  w  razie potrzeby kieruje na dalsze badania do Ośrodka Autyzmu , gdzie diagnozuje  dziecko wielu specjalistów w tym lekarz,  psycholog , neurologopeda i  terapeuta zajęciowy i to oni są odpowiedzialni za diagnozę końcową autyzmu.

W diagnozie autyzmu zawsze  muszą być spełnione wszystkie kryteria z trzech podanych poniżej:

- zaburzenia wzajemnych interakcji społecznych,

- ograniczone, stereotypowe, powtarzające się wzorce zachowań i zainteresowań, aktywności,

- zaburzenia werbalnego i niewerbalnego komunikowania się.

Na szkoleniu starałam się bardzo dokładnie przedstawić  uczestnikom szkolenia wszystko to ,co może świadczyć o deficytach i dysfunkcjach w porozumiewaniu się zarówno werbalnym jak i niewerbalnym  w tym :

• brak gaworzenia,
• brak wskazywania,
• opóźniony rozwój mowy,
• brak reakcji na własne imię,
• niewykonywanie poleceń ( wydaje się ,ze dziecko jest głuche),
• niewskazywanie obrazków w książeczkach,
• branie ręki dorosłego by coś mu pokazać- dziecko nie posługuje się własnym palcem.

   Przekazałam też nauczycielom  jak istotne jest przyglądanie się rozwojowi społecznemu dziecka.   W tym obszarze nauczyciele  zostali poproszeni  o to , aby szczególnie zwracali uwagę na  wszelkie nieprawidłowości w rozwoju społecznym   dziecka zwłaszcza na  brak zdolności w uczestniczeniu w naprzemiennych  interakcjach społecznych, a w tym:

• ignorowanie ludzi,
• nieinteresowanie się innymi dziećmi, preferowanie samotnych zabaw,
• niewyciąganie rąk do ludzi,
• nieuśmiechanie się, nieodwzajemnianie uśmiechu, bądź wybuchanie śmiechem nieadekwatne do sytuacji,
• niechęć do zabaw grupowych,
• brak naśladowania,
• brak kontaktu wzrokowego, bądź ten kontakt jest krótki i wymuszony,
• nieposzukiwanie pocieszenia i nieoferowanie go innym –brak empatii,
• małe zainteresowanie się kontaktem fizycznym z innymi osobami,

   Bardzo ważne jest też wychwytywanie obecności  sztywnych wzorców zachowania, aktywności i zainteresowań. W tym względzie  nauczyciele przedszkoli mają za zadanie uwzględnić:
• niewłaściwy sposób wykorzystania przedmiotów,
• nietypową  zabawę niezgodną z przeznaczeniem zabawki,
• przybieranie nietypowych póz,
• noszenie przedmiotów bez których nie wyobraża sobie dziecko życia,
• silną potrzebę identyczności w otoczeniu ( dziecko nie lubi jakichkolwiek zmian w ustawieniu jakichś przedmiotów, w rozkładzie dnia, potrawach, itp.)

   Ponadto w trakcie szkolenia  podkreśliłam rolę nauczycieli w notowaniu  zaburzeń związanych z przetwarzaniem bodźców sensorycznych danego dziecka. Omówiłam na co należy zwracać uwagę i w tym wyszczególniłam:
• niezwykłe zainteresowania wzrokowe,
• nietypowe reakcje na dźwięki.
• brak reakcji na ból, zimno lub gorąco,
• nietypowe reakcje na dotyk,
• zachowania autoagresywne,
• nietypowe reakcje na zapachy, nadwrażliwość smakowa itp

   Starałam się przekazać nauczycielom różnorodność zachowań dzieci, przedstawić  ich zachowania na przykładach i pokazać , że nie ma dwójki dzieci z autyzmem czy Zespołem Aspergera  takich samych.  Każde z nich jest inne, stąd diagnoza niejednokrotnie jest skomplikowana i wymagająca dokładnej obserwacji w różnych środowiskach , zawsze z uwzględnieniem  całości dziecka: sfery poznawczej, emocjonalnej i społecznej.
Szkolenie dla wychowawców przedszkoli spotkało się z dużym zainteresowaniem, ponieważ nauczyciele coraz częściej spotykają się z dziećmi z dużymi trudnościami w zachowaniu, reagowaniu, myśleniu i szukają pomocy, ponieważ często ich dotychczasowe doświadczenie zawodowe, ogrom wiedzy i różnorodne techniki i metody pracy są niewystarczające gdy do czynienia mamy z dzieckiem autystycznym.
Rozmowa z nauczycielami i pokazała, że łatwiej będzie im obecnie zwrócić uwagę na niepokojące zachowania dziecka i zaproponować  rodzicom wizytę w Poradni.
Nam natomiast  obserwacja nauczycieli pomoże  diagnozować dziecko  i zaproponować  adekwatną pomoc jemu i rodzicom w zależności od jego problemów.
Mam nadzieje ,że szkolenie to wyraźnie pokazało ,że dziecko autystyczne to nie dziecko  z ADHD, z mutyzmem, z zaburzeniami zachowania, lękowe chociaż niektóre z tych zachowań mogą towarzyszyć dziecku autystycznemu.
Na zakończenie chciałam podziękować wszystkim osobom biorącym udział w szkoleniu za zaangażowanie i zrozumienie problemu, a co za tym idzie chęć pomocy dzieciom z zaburzeniami  rozwojowymi ze spektrum autyzmu.
Przedstawiłam też, jak ważna jest wczesna diagnoza dzieci autystycznych i  jak pomocna może być ich obserwacja   a także przekazy  nauczycieli kierowane do rodziców. Często to od Was drodzy nauczyciele zależy kiedy rodzic zacznie szukać pomocy dla swojego dziecka.
Omówiłam wszystkie dostępne formy pomocy , z których może korzystać dziecko autystyczne i jego rodzina i jak to jest ważne dla jego funkcjonowania  w  przyszłości .
Szkolenie uświadomiło nam wszystkim konieczność systematycznych spotkań  w ramach grup wsparcia w powiązaniu ze szkoleniami, których tematykę ustalają sami nauczyciele.
Zapraszam więc na kolejne spotkania wszystkich zainteresowanych rozwojem dzieci i chęcią pomocy im.

Prowadzący  szkolenie:
Psycholog  Bogusława Karaś